Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε στην Καισάρεια (γύρω στο 330) από ευγενή οικογένεια της Καππαδοκίας. Αδερφός του Γρηγορίου του Νύσσης. Σπούδασε στην Καισάρεια, Κωνσταντινούπολη ακι Αθήνα φιλολογία, ρητορική, φιλοσοφία, γραμματική, αστρονομία, γεωμετρία και ιατρική.
Το 355 γύρισε στην Καισάρεια και από το 357 ως το 362 ασκήτεψε. Το 362 χειροτονήθηκε διάκονος και μετά από λίγο πρεσβύτερος. Το 370 έγινε επίσκοπος Καισάρειας. Θεωρείται ένας από τους μεγάλους οικουμενικούς δασκάλους της Εκκλησίας. Ήταν ένας από τους Τρεις Ιεράρχες της χριστιανικής Εκκλησίας, μαζί με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Γρηγόριο το Θεολόγο. Στην αρχή πήγε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε μαθητής του μεγάλου ρήτορα Λιβανίου και 22 χρονών ήρθε στην Αθήνα να σπουδάση και έμεινε στο ίδιο σπίτι με τον παιδικό του φίλο και συμπατριώτη του Γρηγόριο Ναζιανζηνό, το Θεολόγο. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε βαθιά φιλία και άμιλλα στη μελέτη. Τίποτ' άλλο δεν έχει ο Βασίλειος στο νου του εκτός από το διάβασμα. «Ο ζήλος των σπουδών μόνο υπήρχε», γράφει ο Γρηγόριος. «Ο αγών μεταξύ μας δεν ήτο ποιος θα έχη τα πρωτεία, αλλά ποιος θα τα παραχωρήση στον άλλον». Τέσσερα χρόνια έμεινε στην Αθήνα ο Βασίλειος και γνώρισε κατά βάθος το αρχαίο πνεύμ,α. Μετά επέστρεψε στην πατρίδα του και διαδέχτηκε τον πατέρα του ως δικηγόρος και αντάξιος εκείνου ρήτορας. Τότε υπήρχαν μεγάλες διαμάχες ανάμεσα στους ορθόδοξους χριστιανούς και στους αιρετικούς, που εξηγούσαν με τον τρόπο τους το πνεύμα του Ευαγγελίου. Γι' αυτό η αδερφή του, η Μακρίνα, που ήταν και αυτή σπουδαία γυναίκα, τον πείθει να αφοσιωθή στην εδραίωση της αληθινής πίστεως. Ο Βασίλειος σκέπτεται ότι δεν αρκεί η μόρφωση του πνεύματος. Πρέπει τώρα να τελειοποιήση την ψυχή του και τον χαρακτήρα του. Αποσύρεται λοιπόν μέσα σ' ένα δάσος και επί τέσσερα χρόνια κάνει μια σκληρή ασκητική ζωή. Εκεί, συντάσσει τους κανόνες της μοναχικής ζωής, που βάση τους είναι η προσευχή, μα και η βοήθεια στους συνανθρώπους μας. Όταν επιστρέφη, είναιι πια ένας τέλειος άνθρωπος κι αφοσιώνεται στο σκοπό του με όλες τις δυνάμεις του. Η φήμη του απλώνεται γρήγορα και ύστερα από απαίτηση του λαού που τον λατρεύει,. γίνεται αρχιεπίσκοπος Καισαρείας.
Μεγάλη είναι και η κοινωνική του δράση. Διαθέτει όλη τη μεγάλη πατρική του περιουσία σε αγαθοεργούς σκοπούς. Ιδρύει νοσοκομεία, άσυλα για τα ορφανά, για τις χήρες, για τους λεπρούς. Γίνεται ο γιατρός των ασθενών, η παρηγοριά των δυστυχισμένων, ο υπερασπιστής των αδυνάτων, ο διώκτης τς αδικίας. Κοντά στην Καισάρεια ίδρυσε ένα μεγάλο πτωχοκομείο, τη «Βασιλειάδα», που εξελίχτηκε σιγά - σιγά σε ολόκληρη πολιτεία, όπου ζούσαν πάνω από 30.000 φτωχοί, δυστυχισμένοι και άρρωστοι άνθρωποι. Ο Βασίλειος ζούσε απλά και ταπεινά ανάμεσά τους, περιποιόταν ο ίδιος τους αρρώστους, ακόμα και τους λεπρούς. Στο τέλος αρρώστησε και ο ίδιος από το συκώτι του. Παρ' όλους όμως τους πόνους δε σταμάτησε ούτε στιγμή τη φιλάνθρωπη και χριστιανική του δράση.
Τα ελληνικά γράμματα οφείλουν πολλά στο Μεγάλο Βασίλειο. Αυτός συνεδύασε τη χριστιανική πίστη με το αθάνατο αρχαίο ελληνικό πνεύμα, χαρίζοντας στον κόσμο την ελληνοχριστιανική Παιδεία, πάνω στην οποία στηρίχτηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Ο άγιος Βασίλειος άφησε σπουδαία έργα, δογματικά, ασκητικά, ηθικά, παιδαγωγικά, επιστολές. Έκανε ομιλίες και κηρύγματα και έγραψε και μία λειτουργία, που τελείται δέκα φορές το χρόνο. Έγραψε πολλά συγγράματα που κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες: Ερμηνευτικά, Δογματικά, Ομιλίες, Λειτουργικά, Ασκητικά, Απολογητικά και Επιστολές. Για πρώτη φορά τα έργα του Μεγάλου Βασιλείου τυπώθηκαν στο Παρίσι (1721 - 1730) από τους Γκαρνιέ-Μαράν. Την έκδοση αυτή περιέλαβρ ο Μινν στη σειρά της «Ελληνικής Πατρολογίας« του, τόμοι 29 - 32, Παρίσι 1857. Στην Ελλάδα έχουν γίνει πολλές εκδόσεις έργων κυριώτερες των οποίων είναι: Στη σειρά «Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας», «Έργα Μεγάλου Βασιλείου», τόμοι 9, Θεσσαλονίκη 1973 (η έκδοση συνεχίζεται). «Μεγάλου Βασιλείου Άπαντα», κείμενο και μετάφραση, τόμοι 12, Αθήνα 1973, (η έκδοση συνεχίζεται). Στη σειρά «Βιβλιοιθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων», οι τόμοι αριθ. 51-55, Αθ. 1975 (η έκδοση συνεχίζεται). Ο λόγος του Μ. Βασιλείου «Προς τους νέους όπως αν εξ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων» είχε μεγάλη διάδοση και διδάχτηκε στη Μέση εκπαίδευση. Επίσης πολλά του έργα μεταφράσθηκαν σε ξένες γλώσσες.
Όταν πέθανε την 1η Ιανουαρίου στην Καισάτεια το 379 από την υπερκόπωση και την αρρώστια, σε ηλικία 49 χρονών, τόση ήταν η αγάπη του λαού, ώστε πολλοί πέθαναν από τη λύπη τους, καθώς μας πληροφορεί ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.
