Ο κορυφαίος παιδαγωγός - εκπαιδευτικός, Αλέξανδρος Δελμούζος (1880 - 1956), υπήρξε από τους πρωτοπόρους της εκπαιδευτικής αναγεννητικής προσπαθείας του έθνους, μαζί με τον Δημ. Γληνό, συγγραφέας και λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Άμφισσα, σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα, φυσιολοφική ψυχολογία, πλάι στο Βουντ, στη Λιψία και διδακτική στην Ιένα. Στο Βόλο, το 1907, έγινε διευθυντής του «Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου» που προοριζόταν για μαθήτριες - απόφοιτες του δημοτικού σχολείου και που μορφώνονταν για να γίνουν καλές νοικοκυρές, άξιες μητέρες και σωστές Ελληνίδες, «όχι με προγονολατρία, αλλά με συναίσθηση της αξίας που πρέπει να έχει και η Ελλάς μέσα στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή οικογένεια». Σύντομα, ωστόσο, αντιδραστικοί κύκλοι ξεσήκωσαν κατά του σχολείου την κοινή γνώμη στο Βόλο και το Παρθεναγωγείο, όπου απλώς εφαρμόζονταν νέες μέθοδοι με παράλληλη χρήση της δημοτικής και με μαθήματα τεχνικής άσκησης και προσέγγισης της φύσης, έκλεισε (1911). Η σχετική θύελλα που προκλήθηκε («αθεϊκά») οδήγησε τον Δελμούζο σε δίκη, από την οποία, τελικά, και χάρη στις μαρτυρίες εξεχόντων διανοούμενων (Ν. Πολίτης, Χρ. Τσούντας, Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Δ. Γληνός) και τη συμπαράσταση τολμηρών δημοσιογράφων (Γαβριηλίδης, Αδ. Κύρου), αθωώθηκε. Στη συνέχεια, εξελίχθηκε η υπόθεση περί τον «Εκπαιδευτικό Όμιλο», ακολούθησαν τα «Μαρασλειακά» και η ιδεολογική διάσταση προς την ομάδα Γληνού. Το 1928. ο Δελμούζος διορίστηκε καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, και από τη θέση αυτή βοήθησε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Γ. Παπανδρέου (κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου, 1929). Αργότερα απολύθηκε από τη θέση του (μετά την αποτυχία κινήματος Βενιζέλου, 1935), αλλά τον Ιανουάριο του 1936 επαναδιορίστηκε για να αποσυρθεί οριστικά, επί του μεταξικού υπουργού Παιδείας Κ. Γεωργακοπούλου, το Σεπτέμβριο του 1937.
Ο Δελμούζος, μια φωτεινή προσωπικότητα, με μετροπάθεια που τον κράτησε σε μέσες καταστάσεις (δεν ακολούθησε τις ακραίες θέσεις του Γληνού), έχει συμβάλει όσο ελάχιστοι στο πνευματικό ξύπνημα και τις νέες εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές αναζητήσεις και πραγματοποιήσεις της χώρας. «Αφιερώσατε την ζωή σας», του έγραψε ο Βενιζέλος (15.12.1926), «όπως δώσατε εις το έθνος εκείνο που του λείπει και που του χρειάζεται περισσότερο από κάθε άλλο, το αληθινό σχολείο». Έργα του: «Σαν παραμύθι» (1911), «Η δίκη του Ναυπλίου», «Τρία χρόνια δάσκαλος», «Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο»,«Οι ξένοι και εμείς», «Το πρόβλημα της Φιλοσοφικής Σχολής», «Παιδεία και κόμμα», «Ο Φ. Φωτιάδης και το παιδαγωγικό του έργο», «Το κρυφό σχολείο» (1950) κ.ά. Μετά το θάνατό του κυκλοφόρησαν τα καταλοιπά του, με τίτλο «Μελέτες και πάρεργα» (2 τομ., 1958).
