Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε το 1883 στον Πύργο της Βουλγαρίας. Καταγότσν όμως από τη Βάρνα και από το μέρος αυτό πήρε την ονομασία της η οικογένεια Βάρναλη. Η μητέρα του λεγόταν Ελισάβετ Μαυρομιχάλη και ο πατέρας του Γιάννης και ήταν επαγγελματίας τσαγκάρης και έμπορος υποδημάτων. Ο Κώστας ήταν το τελευταίο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας.
Δεκαπέντε χρονών τελείωσε την Αστική Σχολή του Πύργου και στη συνέχεια, παρά τις μεγάλες αντιρρήσεις του, έδωσε εξετάσεις σαν υπότροφος στο Ζαρίφειο Γυμνάσιο της Φιλιππούπολης, όπου και αρίστευσε. Κλείστηκε λοιπόν για τέσσερα χρόνια στο οικοτροφείο και τελείωσε το γυμνάσιο με εξαιρετική επίδοση. Ύστερα, με κάποια υποτροφία που πήρε, ήλθε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή. Στη διάρκεια της φοιτιτικής του ζωής γνωρίστηκε με τους τότε φοιτητές Αυγέρη, Καζαντζάκη, Βουτιερίδη, Δελμούζο, Γληνό και άλλους.
Στο μεταξύ ανήσυχος και στοχαστικός καθώς ήταν, άρχισε να στρέφεται στην λογοτεχνία. Σύχναζε στο ταβερνάκι της Δεξαμενής στο Κολωνάκι, όπου συγκεντρώνονταν τότε διάφοροι λογοτέχνες και συζητούσαν για την πνευματική κίνηση. Άρχισε επίσης να μελετά την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και να παρακολουθεί όλα τα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής.
Η πρώτη του ποιητική εμφάνιση έγινε το 1904, όταν δημοσίευσε στο περιοδικό «Νουμάς» μια σειρά από δέκα ποιήματά του. Την άλλη χρονιά όλα αυτά τα έργα, μαζί με άλλα είκοσι τα περίλαβε στην πρώτη του ποιητική συλλογή, τις «Κερήθρες» που κυκλοφόρησε το 1905. Τα πρώτα του ποιήματα ήταν επηρεασμένα από την τεχνοτροπία του συμβολισμού.
Το 1908 πήρε το δίπλωμα του και διορίστηκε στην Αμαλιάδα δάσκαλος. Το 1911 προβιβάστηκε σε σχολάρχη (γυμνασιάρχη) και μετατέθηκε στην Αργαλαστή Βόλου. Αργότερα το 1918, έγινε καθηγητής και τοποθετήθηκε σε γυμνάσιο του Πειραιά. Την άλλη χρονιά με υποτροφία του κράτους πήγε στο Παρίσι και μετεκπαιδεύτηκε πάνω σε θέματα νεοελληνικής φιλολογίας και γλώσσας. Εκείνη την εποχή έγραψε στο Παρίσι το μεγάλο ποίημα με τίτλο «Προσκυνητής».
Στη Γαλλία ο Βάρναλης έζησε περίπου δύο χρόνια και είχε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με όλα τα ιδεολογικά ρεύματα και να παρακολουθήσει από κοντα τους κοινωνικούς αγώνες. Το 1922 κυκλοφόρησε τη δεύτερη ποιητική του συλλογή, «Το φως που καίει». Ο Βάρναλης υπογράφει εδώ ως με το ψευδόνυμο «Δήμος Τανάλιας». Με το ίδιο όνομα κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά η πρώτη συλλογή διηγημάτων του «Ο Λαός των Μουνούχων». Την επόμενη χρονιά (1922) δημοσίευσε το γνωστό ποίημα «οι Μοιραίοι», το οποίο επαινέθηκε από τους κριτικούς και αργότερα μελοποιήθηκε.
Το 1924 προσλαμβάνεται στη Μαράσλειο Ακαδημεία ως καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ακολούθησε όμως η δικτατορία του Πάγκαλου το 1926 και μετατέθηκε στα Χανιά της Κρήτης. Λίγο αργότερα απολύθηκε οριστικά από τη δημόσια εκπαίδευση.
Το 1927 ο ποιητής παρουσίασε τη ποιητική του συλλογή «Σκλάβοι Πολιορκημένοι», ένα έργο αντιπολεμικό. Το 1931 κυκλοφόρησε το πεζογράφημα «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη». Το 1956 δημοσιεύτηκε ολόκληρο το ποιητικό του έργο σε ένα τόμο, με τον τίτλο «Ποιήματα». Τον ίδιο χρόνο τυπώθηκε και το πεζογράφημα «Οι Δικτάτορες». Στα τελευταία χρόνια της ζωής του και στη διάρκεια της δικτατορίας το 67' έγραψε ολόκληρη ποιητική συλλογή, που κυκλοφόρησε το 1975 με το τίτλο «Οργή λαού». Από τα υπόλοιπα πεζά του γνωστότερα είναι τα έργα «Ζωντανοί άνθρωποι», «Το ημερολόγιο της Πηνελόπης», «Πεζός Λόγος». Στο τομέα των ελληνικών γραμμάτων ο Βάρναλης έδωσε τα γνωστά έργα «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», «Αισθητικά - Κριτικά», σε δύο τόμου, «Σολωμικά». Στη συγγραφική του δράση περιέχεται και το παιδικό βιβλίο «Δώδεκα διαλεχτά παραμύθια» (1972) και το θεατρικό έργο «Άτταλος ο Γ'». Έχει μεταφράσει έργα του Αριστοφάνη, του Μολιέρου του Ευριπίδη κ.ά.
Επίσης, στα χρόνια της κατοχής έγραφε χρονογραφήματα στην εφημερίδα «Πρωΐα» και μετά την απελευθέρωση στις εφημερίδες «Ριζοσπάστης» και «Αυγή». Πολλά είναι τα έργα του που μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες.
Το 1959, ο ποιητής και συγγραφέας τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν για την Ειρήνη στην Μόσχα. Πέθανε το 1974 στην Αθήνα.
